Saray Sofralarının Mücevher Baharatı Safran
Dünyanın en pahalı baharatlarından biri olan safranın ana vatanı Güneybatı Asya’dır. İran, İtalya, Fransa ve İspanya’da da yetiştirilen safran özellikle kimya ve ilaç sanayinde kullanılır. Kendine özgü safran rengi ve keskin kokusundan dolayı kumaş boyası ve parfüm üretiminde de yer alır. Sıra dışı bir aromaya sahip olan bitki özellikle Arap mutfağında yaygındır. Anadolu’da genel olarak ilaç olarak kullanılan safran günümüzde Hint, İran, Avrupa, Fas ve Orta Asya yemeklerinde favori bir baharattır.
Safran Nedir?
Soğanlı bitkiler ailesinden gelen safran tohumu ekildikten sonra 20-30 santimetreye ulaşır ve sonbaharda çiçek açar. Üç tepeciğe sahip olan mor renkli bitkinin tepecikleri kurutularak dünyanın en değerli bitkisel tozu olan safranı oluşturur. Anadolu’da Hititlerden bu yana yetiştirilen safran özellikle Urla ve Safranbolu’da yetiştirilir. Ancak tarımının zor olması ve ekonomik nedenlerden dolayı günümüzde safran İran ve İspanya’dan alınır.
Güçlü bir kokuya sahip olan safran baharat olarak acımsı ve keskin bir tada sahiptir. Ilık su içerisine atıldığında altın rengi verir. Peki, faydaları ve pahalılığı ile öne çıkan safran ne demek? Suya verdiği sarı renginden dolayı Arapçada sarı anlamına gelen asfar kökünden türeyen safran yağışlı ve ılıman iklimi seven bir bitkidir.
Safran Faydaları Nelerdir?
- İçeriğinde yer alan mineral ve vitaminler soğuk algınlıklarında ateş düşürücü ve enerji verici etki gösterir. Akciğer hastalıklarında özellikle bronşit ve astım rahatsızlıklarında etkilidir.
- Kalp rahatsızlıklarını engellediği ve kalbi koruduğu düşünülmektedir.
- ABD’de yapılan araştırmalarda safranın iştah kontrolünde etkili olduğu gözlenmiştir. Safranın yeme isteğini azaltarak beslenme bozukluklarına iyi geldiği vurgulanmaktadır. Diyet sırasında ortaya çıkan stres ve anksiyeteye karşı yatıştırıcı etkisi tespit edilmiştir.
- Yapılan bilimsel çalışmalarda safranın duygusal kontrol bozuklularını düzenlemesi safranın bir diğer faydasıdır. Vücutta serotonin düzeyini kontrol altına alan bitki depresyon başta olmak üzere birçok psikolojik soruna çözüm sağlayabilir.
- Sinirleri uyaran etkisi sayesinde erkeklerde cinsel performansı ve isteği artıran safran kadınlarda adet döneminde meydana gelen ağrıların hafiflemesini sağlar.
- Antioksidan ve anti kanserojen etkileri ile dikkat çeken safran kanserli tümörlerin yayılmasını engeller ve tümörlerin küçülmesine yardımcı olur.
- Hafızayı güçlendirir ve son yıllarda Alzheimer tedavisinde alternatif bir yöntem olarak kullanılmaktadır.
- Safran tozu kullanılarak hazırlanan yüz maskeleri cildin daha canlı ve pürüzsüz görünmesini sağlar.
- Bunların dışında safran diş sağlığı üzerinde de etkilidir. Diş eti kanamalarından diş çürüğü oluşumunun engellenmesine kadar birçok faydalı etkiye sahip olan bitki gözler de dâhil olmak üzere birçok organın çalışmasını düzenler.
Safran Kalori ve Besin Değeri Nedir?
- 100 gram safranın kalori değeri 310’dur.
- 11 gram protein,
- 65 gram karbonhidrat,
- 148 mg sodyum,
- 1724 mg potasyum,
- 6 gram yağ içerir.
Geçmişten bugüne halk arasında ilaç olarak kullanılan safran bakır, çinko ve manganez gibi sağlık açısından büyük önem taşıyan mineraller içerir. Kalsiyum ve demir açısından da zengin olan bitki B, C ve A grubu vitaminler ihtiva eder. Karotenoidler, likopen ve zeaksantin başta olmak üzere 150’nin üzerinde aromatik bileşik içeren safrana parlak altın sarısı rengi veren α-krosindir.
Safran Nasıl Yetiştirilir?
150’nin üzerinde aromatik yağa sahip olan safranın tarımı oldukça zahmetlidir. 100 gram safran elde etmek için neredeyse 1 dönümlük alana ekim yapılır. Safran çiçeği üzerindeki her bir tepecik sabah güneş doğmadan önce tek tek el ile toplanır. Yalnızca yarım kilo safran için 75 bin çiçekten toplanan 225 bin tepeciğin kullanılması gerekmektedir.
Safran Fiyatları Ne Kadardır?
Yetiştirilmesi oldukça zor bir bitki olan safran bitkisinden sadece yarım kilo safran elde etmek içi neredeyse 80 bin çiçek üretimi yapılması gerekir. Buna bağlı olarak da safran kilosu en pahalı bitkilerin başında yer alır. 1 gram safran otu fiyatı yaklaşık olarak 20 – 25 liradır. Ancak bu fiyat yurt dışında en az 250 dolara kadar yükselebilir. Mor rengin zenginliği çağrıştırdığını ve 1 kilo safranın neredeyse 20 bin liralık servet değeri taşıdığını belirtmekte fayda var.
Safranın Zararları ve Yan Etkileri
Yararları olduğu kadar safran tüketiminin zararlı olduğu durumlar da vardır:
- Safranın sinirleri uyaran etkisi özellikle hamilelik döneminde düşüğe neden olabilir. Bu sebeple hamilelik döneminde kullanılmaması önerilir.
- Günlük alınması gereken miktarın üzerinde aşırı kullanımı hayati tehlike oluşturabilecek zehirlenme oluşturabilir. Günlük olarak safran tüketiminin 30 miligramın üstüne geçmemesi önerilmektedir.
- Aşırı tüketimi böbreklere hasar verebilir.
- Kan akımını hızlandıran özelliğinden dolayı kanamaları arttırabilir.
Safran Nasıl Kullanılır?
- Osmanlı Mutfağı’nda karabiberden sonra en yaygın olarak kullanılan safran o dönemde genellikle gül suyu ya da sirke içinde çözündürülürdü.
- Türk mutfağında özellikle pilavlarda ve etli yemeklerde kullanılan safran sütlü tatlılarda ve zerdede tercih edilir.
- Tel ve toz şeklinde satışa sunulan safran bitkisi nadir olarak bitki çayı olarak kullanılır. Safran çayı acımtırak aroması ve sert kokusundan dolayı pek tercih edilmez.
- Genellikle yemeklerde baharat şeklinde kullanılan bitki, keskin kokusu ve samansı tadı ile sıra dışı bir tat verir.
- Tavukla hazırlanan yemeklerde lezzetli soslar hazırlanan safran Akdeniz mutfağında balık yahnilerinin aranan baharatıdır.
- Ülkemizde ise safranın en çok yetiştirildiği Safranbolu’da yapılan safran lokumu şiddetle tavsiye edilir. Dışı Hindistan cevizi ile kaplı olan lokumun ortasında fındık bulunur ve safranın kattığı değişik lezzet daha ilk ısırışta fark edilir. Evleri ile meşhur olan Safranbolu’ya ait bu sıra dışı lezzet turistik açıdan dikkat çekmeye başladığından dolayı safran lokumu çeşitlerinde artış yaşanmaktadır.
Safranın Bilinmeyen Kullanım Alanları
- Yemeklerde, hazır gıdalarda, likörlerde ve şuruplarda renklendirici ve tat verici özelliği nedeniyle kullanılan safran ilaç sektöründe, kumaş boyamada ve parfüm yapımı başta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılır.
- Pahalı olması ile dikkat çeken safran gizemli yapısı ile de merak uyandırır.
- Safranın en ilginç kullanım alanlarından biri ise havas yazmaları için kullanılmasıdır. Bu yazılar için bitkinin renk verici özelliği kullanılarak safran mürekkebi hazırlanır. Bu mürekkebin de oldukça pahalı olduğunu belirtelim.
- Safran bitkisinin başak kısmı içinde yer alan tohumlardan elde edilen safran yağı oldukça faydalıdır.
- Kurutularak toz haline getirilen safran pH değişimlerine karşı hassastır.
- Isıya karşı dayanıklılığı daha yüksek olan bitkinin oksitlenerek parçalanmasını önlemek için hava temasını engelleyen kaplarda saklamanız gerekir.